Jaaroverzicht 2017: samenwerking, innovatie en rechtszaken

Terwijl 2016 nog een behoorlijk turbulent jaar was, leek 2017 zich te kenmerken door meer rust. Vervoerders sloegen de handen ineen om één signaal af te geven aan een nieuw kabinet, er volgden geen beroepen tegen gegunde concessies en er werd meer samengewerkt voor innovatie. Tegelijkertijd speelden er verschillende rechtszaken, kreeg NS opnieuw een boete voor de prestaties op de HSL en lieten de vakbonden regelmatig van zich horen. OVPro blikt in dit overzicht terug op de belangrijkste gebeurtenissen van 2017. 

Dit jaar kwam het langverwachte rapport over de gewenste mate van marktwerking op het spoor in Nederland uit. De conclusies waren niet revolutionair. Integendeel, de onderzoekers kwamen niet met een echte aanbeveling op de proppen. Ze lieten weten gematigd positief te zijn over aanbestedingen, maar zagen hiervan ook de negatieve kanten. Ze spraken zich wel duidelijk uit tegen een zogenaamde ‘big bang’. Dit rapport zorgde voor onvrede bij de Federatie Mobiliteitsbedrijven Nederland (FMN), die gehoopt had op een duidelijkere stellingname.

Nieuwe kabinet

Een belangrijk thema in de sector dit jaar was dus niet zozeer de marktwerking, maar het verkrijgen van voldoende geld voor het OV. Extra financiële middelen zijn hard nodig om ervoor te zorgen dat Nederland niet vastloopt, zo was de algemeen gedeelde mening. Daarbij gaat het niet langer om meer geld voor asfalt óf voor OV, maar vooral om een integrale aanpak. Om dit duidelijk te maken aan een nieuw kabinet verenigde werkgeversorganisatie KNV niet alleen vervoerders uit het openbaar vervoer, maar ook bijvoorbeeld de ANWB, de RAI vereniging, BOVAG en de Fietsersbond.

Pas in oktober werd het nieuwe kabinet werkelijk gevormd. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu werd omgevormd tot Infrastructuur en Waterstaat, met VVD’er Cora van Nieuwenhuizen als minister en D66’er Stientje van Veldhoven als staatssecretaris. Het pleidooi van de sector leek effect te hebben, want de ambtsvrouwen besloten meer te investeren in mobiliteit. Daarmee willen ze niet alleen meer infrastructuur aanleggen, maar ook aan de slag met de integratie van mobiliteit.

Nieuwe verbindingen

De roep om extra geld bleef echter bestaan. Met name omdat het overgrote deel van al het beschikbare geld nu gestoken wordt in het onderhoud van de huidige infrastructuur. Vervoerders en lokale overheden waarschuwen dat meer lightrail nodig is, maar dat extra geld hiervoor niet beschikbaar is. Een voorstel voor een verlenging van de Noord/Zuidlijn naar Schiphol is voorlopig van de hand gewezen vanwege de kosten.

Ook de andere grote nieuwe verbindingen in Nederland waar dit jaar aan gewerkt is, werden geconfronteerd met tegenvallers. De ombouw van de Hoekse Lijn wordt enkele miljoenen euro’s duurder en zal pas een jaar later opgeleverd worden dan gepland. Ook de Uithoflijn in Utrecht loopt vertraging op. Volgend jaar moet blijken of de verbindingen wel opgeleverd kunnen worden en hoe deze het doen.

Naamswijziging

Door enkele gewonnen concessies mag Syntus zich nu rekenen als een van de grotere vervoerders in het Nederlandse streekvervoer. Daarbij ging de concessie Provincie Utrecht wel erg turbulent van start en die problemen bleven enkele maanden voortduren. Later in het jaar wijzigde Syntus haar naam naar Keolis Nederland. De vervoerder hoopt zich op deze manier duidelijker te profileren als onderdeel van het Franse moederbedrijf Keolis. Overigens blijft de term Syntus wel bestaan in de lopende concessies. Ook hanteert Keolis Nederland niet die naam in de concessie in Almere. Hier wordt sinds december het vervoer uitgevoerd onder de naam AllGo.

Daarbij is er ook een nieuwe partij bijgekomen in het OV, omdat Qbuzz een andere eigenaar heeft. In het kader van de nieuwe strategie van NS, verkocht de spoorvervoerder busdochter Qbuzz voor een royale 30 miljoen euro aan Busitalia. Dit is de Italiaanse dochter van Ferrovie dello Stato Italiane. Toevallig is Trenitalia ook onderdeel van deze Italiaanse spoorvervoerder en Trenitalia kocht afgelopen jaar de Fyra’s die NS vanwege falende prestaties terugstuurde naar AnsaldoBreda. Door die doorverkoop krijgt NS 21 miljoen euro terug.

Meedingen spoorconcessies

Niet alleen door de verkoop van Qbuzz gaf NS uiting aan de nieuwe strategie, die de spoorvervoerder moest ontwikkelen van toenmalig minister Jeroen Dijsselbloem. Daartoe behoren namelijk ook de verkoop van retail en het niet langer meedingen naar regionale concessies. Dit tot grote onvrede van de vakbonden, die hier op meerdere momenten tegen in opstand kwamen. Afgelopen september bleek echter dat NS niet van plan was om de AH to go en Julia’s te verkopen. Dat komt bovenop de ketens die NS toch al in eigen beheer wilde houden.

Tevens had het nieuwe kabinet een andere visie op de positie van NS op het Nederlandse spoor. Eind 2016 werd alweer gesproken over het beruchte rondje om de kerk, omdat NS meerere regionale lijnen heeft verloren aan regionale vervoerders. Het nieuwe regeerakkoord beschreef dat het kabinet er voorstander van is nog meer lijnen weg te nemen uit de hoofdrailnetconcessie. Het gaat dan om stoptreinlijnen, die openbaar aanbesteed zullen worden. Het verschil is dan wel dat NS zelf gewoon een bod mag doen op die aanbestedingen.

HSL

Het afgelopen jaar ging het voor NS niet alleen over de uitvoering van de strategie. De prestaties op de HSL waren minstens zo belangrijk. Vanwege de tegenvallende prestaties gaf voormalig staatssecretaris Sharon Dijksma de landelijke spoorvervoerder een boete van 1,25 miljoen euro. Dit geld werd ingezet ter profijt van de reiziger. In de daluren is de toeslag op de HSL afgeschaft en ook abonnementhouders krijgen een deel van het geld terug.

Bij NS-topman Roger van Boxtel viel de boete ‘rauw op zijn dak’, omdat hij van mening was al te hebben aangetoond dat iedere vervoerder problemen zou hebben op de lijn. Maar een marktverkenning wees eind dit jaar ook uit dat drie andere vervoerders hoogstwaarschijnlijk wel kunnen voldoen aan de gestelde bodemwaardes op het gebied van klanttevredenheid en betrouwbaarheid.

Overigens verwachtte NS in november dit jaar wel degelijk te voldoen aan de gestelde bodemwaardes. In november lagen de cijfers er goed voor, al durfde Van Boxtel het nog niet met 100 procent zekerheid te zeggen. Onlangs is echter gebleken dat NS tegenwoordig een nieuwe rekenmethode gebruikt om de zitplaatskans te meten. Juist deze kpi moet NS echt halen om de concessie niet kwijt te raken.

Personeel

Voor vakbonden en de werknemers speelde afgelopen jaar met name de verhoging van de pensioenleeftijd en de vergrijzing van het personeelsbestand. Veel buschauffeurs gaan binnenkort met pensioen, waardoor problemen zullen ontstaan. Volgens vakbond FNV hebben de vervoerders dit echter aan zichzelf te danken, omdat ze niet wilden investeren in jonger personeel. In de laatste tijd zijn de meeste vervoerders echter wel degelijk gestart met programma’s om meer jongeren te werven.

Tijdens de onderhandelingen over een nieuwe cao voor NS-personeel stond de verhoging van de pensioenleeftijd heel hoog op de agenda. De vakbonden eisten meer mogelijkheden voor vervroegde uittreding, meer zeggenschap over arbeidstijden en de garantie dat medewerkers er financieel niet op achteruit gaan wanneer ze hun eigen functie niet meer kunnen uitvoeren. Er moest gedreigd worden met acties, maar uiteindelijk konden NS en de vakbonden aan het einde van 2017 toch een akkoord sluiten.

Rechtszaken

Hoewel er in 2017 geen enkel beroep is aangetekend tegen een gegunde concessie, was het aantal rechtszaken fors. De belangrijkste was de rechtszaak tegen voormalig NS-topman Timo Huges en de andere betrokken bij de vermeende aanbestedingsfraude in Limburg. Hoewel het OM een jaar cel eiste tegen Huges, werden alle verdachten vrijgesproken. Tegelijkertijd besloot Transdev de rechtszaak tegen NS over deze zaak juist niet voort te zetten om zo de relatie te ‘normaliseren’.

Een rechter besloot dat de vervoerders in FMN geen recht hadden op een compensatie van enkele miljoen voor de hogere brandstofprijzen en de De Maatschappij voor Beter OV stapte naar de Autoriteit Persoonsgegevens vanwege ernstige zorgen om de privacy van OV-gebruikers bij Translink. Tevens besloot een rechter dat NS het recht had om een machinist te ontslaan die als woordvoerder optrad tijdens een Groot Werkoverleg van het Amsterdams Machinisten Kollektief. Volgens de rechter had deze groep bewust gevaarlijke situaties op het spoor gecreëerd.

Innovatie

2017 was een goed jaar voor innovatie. Er werden opnieuw flinke stappen gezet op het gebied van elektrisch busvervoer en in steeds meer gebieden worden deze duurzame voertuigen opgemerkt. Den Haag en Utrecht testten zelfs een bus die kon rijden op energie die het kreeg van de trambovenleiding. Ook werden er voor het eerst busdubbeldekkers ingezet, om ervoor te zorgen dat er meer reizigers kunnen zitten.

Bovendien zijn er stappen gezet op het gebied van nieuwe betaalmethodes en het gemakkelijker maken van het enkelvoudig inchecken. Dit zowel voor het betaalgemak van de reizigers, als voor de veiligheid van het personeel. Niet alles was een succes; er kwam heel veel kritiek op de introductie van OV-chip mobiel en niet alle vervoerders slagen erin om op tijd het contante geld te weren uit het OV. Verder moet gewerkt worden aan de invoering van het enkelvoudig inchecken. Het is nu aan de OV-sector om door te pakken.